OFICJUM Żałobne pamięci Jana i Marii Gacy
CZĘŚĆ I. Część Chwalebna Różańca do Imienia Jezus
(na melodię z Kocudzy)
Śpiewają: Maciej Żurek, Robert Burdalski, Marek Szwajkowski, Natalia Piotrowska, Anna i Przemysław Morawscy
CZĘŚĆ II. Oficjum Pogrzebowe
(na melodię z Zabiela)
Śpiewacy pogrzebowi z Zabiela – Jan Komosa, Józef Hiero, Stanisław Narel
Inicjatywa INTROIT – Robert Burdalski, Jakub Maślanka, Piotr Spychała.
CZĘŚĆ III. Pieśni żałobne i pogrzebowe
Kompania Męska z Kalinówki Kościelnej – Jan Szklarzewski, Andrzej Skutnik, Wojciech Gurłacz, Krzysztof Szaciło oraz Donat Sadowski
Wykonawcy:
Męska grupa z Zabiela (parafia Dolistowo) to śpiewacy pogrzebowi, wciąż czynnie pełniący tę społeczną funkcję. Są kontynuatorami pewnej rzadko już spotykanej w tradycji ludowej formy śpiewania, odprawianej podczas nocnego czuwania przy zmarłym. Nazywana jest w ich okolicach “Oficjum” czyli “służba”. Pochodzi jeszcze ze średniowiecza, w klasztorach jest to część Liturgii Godzin, tzw. wotywna, oficjalnie nazywana Officium defunctorum.
Kompania Męska z Kalinówki Kościelnej reprezentuje spuściznę śpiewaczą północnego Podlasia. Składa się ze śpiewaków pogrzebowych parafii Kalinówka Kościelna (gm. Knyszyn, woj. podlaskie). Działa we współpracy z Knyszyńskim Ośrodkiem Kultury. Jej liderem jest Jan Szklarzewski ze wsi Guzy.
Członkowie Kompanii spełniają różne role w swojej społeczności. Sprawują oprawę liturgiczną w kościele oraz tradycyjną, rozpisaną na role, inscenizację Drogi Krzyżowej. Co roku organizują zgromadzenia śpiewacze, m.in. wielogodzinne śpiewanie pieśni w Wielkim Poście, czy listopadowe zgromadzenie zaduszne w intencji zmarłych śpiewaków. W Święto Trzech Króli kolędują z gwiazdą. Kontynuują też charakterystyczny dla Podlasia zwyczaj Wołoczebnego, zwanego również “chodzeniem z Konopielką”.
Kompania jest tegorocznym laureatem Złotej Baszty Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym.
Inicjatorem, autorem koncepcji merytorycznej całości Oficjum Żałobnego oraz osobą odpowiedzialną za kontakt z zaproszonymi wiejskimi śpiewakami pogrzebowymi jest Robert Burdalski, lider Inicjatywy INTROIT.
Więcej o Oficjum:
Wspominając zmarłego, upamiętniamy naukę płynącą z jego życia dla nas. Najczęściej powtarzającym się nakazem biblijnym, by czcić Boga, jest napominanie, aby śpiewać i grać na chwałę Stwórcy. Tak robił to Jan Gaca. Tak robiła pani Maria. Oficjum Żałobne jest tradycyjną śpiewaną formą wspominania i modlitwy za bliskich zmarłych, na różne dni i dla konkretnych zmarłych, inaczej układaną.
Oficjum Żałobne pamięci Marii i Jana Gacy jako wydarzenie jest wyjątkowe, tak, jak wyjątkowa była postać Jana. Łączy różne doświadczenia i tradycje, po to, aby wspólnie upamiętnić Jana i Marię Gaców.
Oficjum Żałobne składa się z trzech części:
Jako pierwsza śpiewana będzie Część Chwalebna Różańca do Imienia Jezus na melodię z Kocudzy. Prowadzona przez Macieja Żurka. Wraz z nim antyfony śpiewać będzie Marek Szwajkowski, natomiast modlitwy Robert Burdalski, całość z towarzyszeniem śpiewaków i śpiewaczek z Konfraterni Brąswałd. Różaniec kończy się Litanią do Imienia Jezus.
Następnie przejdziemy do Oficjum Pogrzebowego, bardzo rzadko spotykanego nabożeństwa w polskiej obrzędowości dotyczącej zmarłych.
Wiele lat temu Robert Burdalski poznał Oficjum śpiewane przez praktykujących śpiewaków pogrzebowych z Zabiela. Zastanawiał się, jaki jest jego początek. Odkrył, że Oficjum pochodzi z tradycji wspólnot klasztornych, w ramach której było wykonywane jako wotywne uzupełnienie liturgii godzin. Składało się z 3 odrębnych części nazywanych Nokturnami. Dlatego też Oficjum, a dokładniej Nokurn 1 – nocne godziny czuwania, będzie zaśpiewany po polsku i po łacinie łącząc wersję melodyczną z Zabiela z chorałem gregoriańskim wg koncepcji Roberta Burdalskiego ze wsparciem muzycznym Jakuba Maślanki. Jest to przykład, jak pomimo zmian społecznych, czy reform związanych z obrzędami, istnieje ciągłość nabożeństw, we wzajemnym przenikaniu się tradycji zakonnej ze śpiewem praktykowanym podczas wiejskich, wielogodzinnych czuwań za zmarłych bez obecności kapłana. Łacina – tradycyjny język starej liturgii oraz język polski uzupełniając się zabrzmią podczas Nokturnu I.
Oficjum Pogrzebowe po polsku i po łacinie poprowadzą śpiewacy pogrzebowi z Zabiela wspólnie z Inicjatywą INTROIT. Panowie Jan Komosa, Józef Hiero oraz Stanisław Narel to spadkobiercy wyjątkowego stylu śpiewania, spotykanego już tylko w ich okolicach. Robert Burdalski, Jakub Maślanka oraz Piotr Spychała, tworzący INTROIT, poza antyfonalnym śpiewaniem wspólnie z mistrzami, poprowadzą część Oficjum śpiewaną chorałem.
Wieńcząca Oficjum część trzecia, to pieśni żałobne i pogrzebowe. Poprowadzą je panowie z Kompanii Męskiej z Kalinówki Kościelnej: Jan Szklarzewski, Andrzej Skutnik, Wojciech Gurłacz, Krzysztof Szaciło oraz Donat Sadowski. Oprócz swojej działalności scenicznej są czynnymi śpiewakami pogrzebowymi w służbie społeczności, gdzie mieszkają, nadal śpiewają podczas czuwań i pogrzebów. Są charyzmatycznymi kontynuatorami obrzędowych tradycji okolic Knyszyna, mieliśmy ich okazję poznać na poprzednich edycjach Festiwalu „Wszystkie Mazurki Świata” jako grupę kolędniczą i wołoczebną.
„My siedzimy i śpiewamy na drewnianych ławkach, ja te ptaki na gałęziach drzewa. To drzewo sięga korzeniami daleko i głęboko. Gałęzie sięgają jak ręce w odległe i różne kierunki. Wydaje się że są od siebie oddalone i ze sobą nie związane, idą w różnych kierunkach. Ale one wszystkie wyrastają z jednego pnia. Śpiewanie to lekcja pokory i zastanowienia się. Usiądź i przyłącz się.” Powiedział to człowiek stary do osoby młodej, zbuntowanej i chcącej żyć pełnią życia, bawić się i dać się ponieść zabawie. Ale jednocześnie poszukującej odpowiedzi na pytanie „kim się jest”, i poszukującej własnych gruntujących korzeni. Z czasem przyszło do mnie pełniejsze zrozumienie tych słów. To zrozumienie przyszło wraz z częstszą w ostatnich latach, koniecznością pokornego upamiętnienia naszych bliskich zmarłych.
Oficjum jest uświadamianiem sobie rzeczy ostatecznych, wraz z wyrażeniem chrześcijańskiej nadziei na życie wieczne.
Robert Burdalski